જ્યારે આપણા પૈકી મોટાભાગના લોકો આ પરિચીત હોય છે, વ્યવહારિક રીતે તમામ માલ સામાન કોમોડિટી તરીકે શરૂઆત થયેલી હોય છે. શું તમે ક્યારેય સવારે જે કૉફીનો કપ માગો છો તેમા રહેલા ઘટકોને ધ્યાનમાં લીધા છે? તમે દરેક સપ્તાહે ટાંકી ભરાવવા તમે તમે દર સપ્તાહે કયા ગેસોલિનનો ઉપયોગ કરો છો?
કોમોડિટી એક એવો શબ્દ છે જેનો ઉપયોગ એક પ્રાથમિક ઉત્પાદન અથવા કાચા માલના સંદર્ભમાં દર્શાવે છે, જેનો ઉપયોગ આપણા દૈનિક જીવનમાં જરૂરી તમામ માલ-સામાન અને સેવાના નિર્માણ માટે કરવામાં આવે છે. કોમોડિટી નાણાંબજારનો મોટો ભાગ બનાવે છે. કારણ કે ઉત્પાદકો તેમના પર આધાર રાખે છે.
સ્પૉટ ફ્યુચર્સ પ્રાઈઝ (હાજર વિરુદ્ધ વાયદાની કિંમત)
વાયદાના સોદા મારફતેવિનિમય કરી કોમોડિટીઝની આપ-લે કરવામાં આવે છે. આ વાયદાના આ સોદા ભવિષ્યમાં નિયત તારીખે ચોક્કસ કિંમત પર કોમોડિટી ખરીદવા અથવા વેચવા માટે બાધ્ય કરે છે.એક સામાન્ય ધારણાથી વિપરીતવાયદાના તમામ સોદા સમાન હોતા નથી. ખરેખર, તો જે કોમોડિટીમાં કામકાજ કરવામાં આવે છે તે તેમની અલગ-અલગ વિશિષ્ટતા ધરાવે છે. 3
જ્યારે કોમોડિટીની માર્કેટ કિંમત મીડિયામાં જાણ કરવામાં આવે છે, ત્યારે તે મોટાભાગે બજાર વાયદાની કિંમત આવે છે. વાયદાની કિંમત એ હાજર ભાવ અથવા રોકડ ભાગ અલગ હોય છે, એટલે કે તે કોમોડિટીની વર્તમાન કિંમત છે. 4 ઉદાહરણ તરીકે, જો ઓઈલ રિફાઇનરી બૅરલ દીઠ 50 ડોલરમાં માટે ઓઈલ ઉત્પાદક પાસેથી 10,000 બૅરલની ખરીદી કરે છે, તો સ્પૉટ પ્રાઈઝ એટલે કે હાજર ભાવબૅરલ દીઠ 50 ડોલર છે. સમયની દ્રષ્ટિએ જોઈએ તો વાયદાના ભાવ હાજર ભાવ કરતાં વધારે અથવા તો ઓછા પણ હોઈ શકે છે.
કોમોડિટીઝ વાયદાનો ઉપયોગ કરી વાયદાના ભાવમાં વધઘટ અંગે અનેક વેપારીઓ કે ટ્રેડર્સઅંદાજ લગાવે છે. તેઓ સામાન્ય રીતે ફિઝિકલ કોમોડિટી ટ્રેડિંગમાં શામેલ નથી. તેનું કારણ એ છે કે ક્રુડ ઓઈલ અથવા ઘઉંની ખરીદી કરવી અસરકારક છે. રોકાણકારો ભવિષ્યમાં પુરવઠા અને માંગને લગતા અંદાજો બાંધવા માટે બજાર વિશ્લેષણ અને ચાર્ટ પેટર્નનું સમનવય કરે છે. ત્યારબાદ તેઓ માગ અને પુરવઠાને લગતી કિંમતો સાથે ચોક્કસ દિશાના આધારે વાદાને લગતી ટૂંકા ગાળા અથવા તો લાંબા ગાળાની પોઝિશન લે છે.
સ્પેક્યુલેટર્સ એટલે કે સટ્ટોડીયાઓ હેજર્સથી અલગ હોય છે, જે છેવટના વપરાશકર્તા હોય છે મોટાભાગે વાયદાના સોદા મારફતે વેચાણ અથવા ખરીદી દ્વારા કોમોડિટીઝને લઈ પોતાને સુરક્ષિત રાખવા માગે છે. જો ખેડૂતો માને છે કે સોયાબીનની કિંમતો આગામી છ મહિનામાં ઘટશે તો તેઓ આજે તેમના પાકને હેજ કરશે અને સોયાબીનના ફ્યુચર્સ (વાદયા)ને વેચશે. હેજર્સ અને સ્પેક્યુલેટર્સ કોમોડિટી ફ્યુચર્સમાં સંયુક્ત રીતે એક મોટા પ્રમાણમાં ખરીદી અને અને વેચાણ કરે છે, આ રીતે દૈનિક વ્યવહારમાં કોમોડિટીની કિંમતોને પ્રભાવિત કરવામાં તેઓ મહત્વની ભૂમિકા ભજવશે.
કોમોડિટીના પ્રકારો
કોમોડિટી બજારોમાં ચીજવસ્તુઓનું આદાન-પ્રદાન થાય છેતેમા કોઈ એક વ્યક્તિ અથવા કોઈ એક એન્ટીટી કે કંપની તેમની કિંમતો અંગે નિર્ણય લઈ શકતી નથી. હકીકતમાં, પ્રત્યેક દિવસ, વિવિધ આર્થિક પરિબળો અને ઉત્પ્રેરકો બજારમાં પ્રવર્તમાન કિંમતોને અસર કરે છે પ્રભાવિત કરે છે અને તેમા ફેરફાર માટે કારણરૂપ બને છે.
ઇક્વિટીની કિંમતો જેવી કોમોડિટી કિંમતો મહદઅંશે પુરવઠા અને માંગના બળથી સંચાલિત હોય છે.
પેટ્રોલિયમ અને કુદરતી ગૅસ (નેચરલ ગેસ)ને એનર્જી કોમોડિટીઝ તરીકે વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે. 2 ઉદાહરણ જોઈએ- જો ઓઈલનો પુરવઠોવધે છે તો ઓઈલની બૅરલ દીઠ કિંમતઘટે છે. તેનાથી વિપરીત જો ઓઈલની માંગ વધે છે (જેમ કે તે શિયાળા દરમિયાન આ સ્થિતિ જોવા મળે છે)ત્યારે કિંમતમાં વધારો થાય છે.
હવામાન ખાસ કરીને ટૂંકા ગાળામાં પાક સંબંધિત અથવા કૃષિ પેદાશોની કિંમતો વ્યાપક રીતે અસર કરે છે. જો હવામાન કોઈ ચોક્કસ વિસ્તારમાં પુરવઠાને અસર કરે છે તો તેની ચીજવસ્તુની કિંમતને સીધી અસર કરે છે. આ જૂથ અંતર્ગત મકાઈ, સોયાબીન અને ઘઉંના ઉદાહરણો છે. સોફ્ટ કોમોડિટીઝમાં કપાસ, કૉફી અને ચોખાનો સમાવેશ થાય છે.
જ્વેલરી અને અન્ય માલ-સામાનના ઉત્પાદનમાં તેના ઉપયોગને લીધે, સોનું સૌથી વધુ સક્રિયપણ કામકાજ ધરાવતા કોમોડિટીઝ પૈકીનું એક છે. જો કે, તેને લાંબા ગાળાના રોકાણ તરીકે પણ માનવામાં આવે છે. સિલ્વર(ચાંદી) અને કોપર (તાંબા) એ અન્ય સંબંધિત કોમોડિટીઝ છે.
અન્ય પ્રકારની કોમોડિટીઝમાં પશુધન આવે છે. આ વર્ગમાં સુવર અને પશુઓ જેવા જીવીત પશુઓનો સમાવેશ થાય છે.. ઉત્પાદિત વસ્તુઓ અને સેવાઓથી વિપરીત વસ્તુઓ એ આર્થિક પ્રવૃત્તિઓ જેવી કે ડ્રિલિંગ, કૃષિ અને ખાણકામ જેવી સાથે જોડાયેલ ઉત્પાદનો છે. કોમોડિટીમાં શેર (સ્ટોક્સ)ની માફક જ કામકાજ થાય છે. શેર ટ્રેડિંગનો ઉદ્દેશ વાસ્તવિક કોમોડિટીઝની કિંમતોને જાણવાનો, નફાનો અંદાજ બાંધવાનો અને ખર્ચનો અંદાજ લગાવવાનો છે. વ્યાપાર (ટ્રેડિંગ)નું સ્વરૂપ ઘણા વર્ષોથી ફેલાયેલ છે.એમસ્ટરડમના સ્ટોક એક્સચેન્જ સાથે કોમોડિટી ટ્રેડિંગ માટે ચોક્કસ પ્રમાણીત ધોરણોને નિર્ધારીત કરેલા છે.
ભારતમાં કોમોડિટી માર્કેટ
ભારતના બે સૌથી મોટા કોમોડિટી એક્સચેન્જ નેશનલ કોમોડિટીઝ ડેરિવેટિવ્સ એક્સચેન્જ તથા મલ્ટી કોમોડિટી એક્સચેન્જ છે. કોમોડિટીનું ટ્રેડિંગ વિવિધ પ્રકારના એક્સચેન્જ પર થાય છે.
સ્પર્ધકોના આપેલા નામો શું છે?
જો તમે ભારતના કોમોડિટીની કિંમતો કેવી રીતે નિર્ધારિત કરવામાં આવે છે તે સમજવા માંગતા હોવ તો તમારે તેની સાથે જોડાયેલા સહભાગીઓ અંગે પણ જાણવું ખુબ જરૂરી છે. આ પક્ષકારોની પ્રવૃત્તિ બજારની કિંમતો નક્કી કરવામાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. આ સાથે બે મૂળભૂત પ્રકાર રહેલા છે:
હેજર્સ – હેજર્સ એવી કંપનીઓ અથવા ઉદ્યોગો છે જેમાં તાત્કાલિક મોટા પ્રમાણમાં કાચા માલની જરૂર પડે છે. તેમને કંઈક હસ્તક સ્થિત કિંમતનીજરૂર પડતી હોય છે. ઉદાહરણ તરીકે, નિર્માણ વ્યવસાય માટે સ્ટીલની જરૂર છે. ઉદ્યોગમાં કિંમતમાં ભારે વધઘટથી બચવા માટે ભવિષ્યની ખરીદી કરવા માટે એ સુનિશ્ચિત કરે છે કે ભવિષ્યમાં સ્ટીગની માગ વર્તમાન કિંમતે પૂર્ણ થાય. તેને પરિણામે અંદાજીત કિંમત નિર્ધારણની એક પેટર્ન ઉભરે છે, જે ઉત્પાદકો અને ઉદ્યોગો દ્વારા પસંદ કરવામાં આવે છે કારણ કે તે ભવિષ્યની કામગીરીનેવધુ અસરકારક રીતે સંચાલિત કરવા સક્ષમ બનાવે છે.
સ્પેક્યુલેટર્સ (સટ્ટોડીયાઓ) – ભારતમાં સ્પેક્યુલેટર્સ એટલે કે સટ્ટોડીયાઓ એવા વ્યક્તિઓ છે જે વસ્તુની વાસ્તવિક માંગનો અભાવ ધરાવે છે. તેઓ રિટેલ રોકાણકારો છે જેઓ કિંમતમાં વધઘટથી નફા મેળવવા માંગે છે. તેઓ સામાન્ય રીતે કોમોડિટી ટ્રેડિંગમાં ભાગ લે છે, જેમાં ઓછી કિંમતની ચીજવસ્તુઓ અને ત્યારબાદના વેચાણનો સમાવેશ થાય છે.
કિંમતની ગણતરી
કોમોડિટીની કિંમતો સ્ટૉક માર્કેટની કિંમતોથી બિલકુલ અલગ હોય છે. ઑનલાઇન કોમોડિટી ટ્રેડિંગ, જેમ કે ઑનલાઇન સ્ટોક ટ્રેડિંગ.તે સમગ્ર ભારતમાં સ્વેપ્ટ થાય છે. નીચે મુખ્ય પરિબળો છે જે વસ્તુની કિંમતોને અસર કરે છે:
માંગ અને સપ્લાય પરિબળો
વેપારી (ટ્રેડર્સ)નીવર્તણૂંકને આધારે, માંગ અને પુરવઠાના સિદ્ધાંતો કોમોડિટીઝની કિંમતને અસર કરે છે. જ્યારે વિક્રેતાઓ કરતા ખરીદદારોની સંખ્યામાં વધારો થાય છે ત્યારે કોમોડિટીની કિંમત વધે છે અને આ સ્થિતિમાં વિપરીત પણ હોય છે.
બાહ્ય પરિબળો
હવામાન જેવા અન્ય પરિબળો, માંગ અને પુરવઠાને અસર કરી શકે છે. જેમ કે જો હવામાન ઠંડુ હોય તો હિટીંગ કરવાનો ખર્ચ વધી શકે છે. માટે, કોમોડિટી તરીકે કુદરતી ગેસની માંગ વધે છેઅને તેને પરિણામે કિંમત પણ વધે છે.
આર્થિક-રાજકીય પરિબળો
દેશની રાજકીય અને અર્થવ્યવસ્થા બજારની કિંમતની વધઘટનેઅસર કરે છે. એક અથવા વધુ ઓપેક (પેટ્રોલિયમ નિકાસ દેશોની સંસ્થા) સભ્ય દેશોમાં રાજકીય અને આર્થિક અસ્થિરતા ક્રુડની કિંમતને અસર કરી શકે છે.,જેમ કે ક્રુડ ઓઈલની કિંમતોને અસર કરી શકે છે. આ કોમોડિટીનુંઆ દેશોમાં મોટા પ્રમાણમાં ઉત્પાદન કરવામાં આવે છે.
અનુમાન
કોમોડિટી ટ્રેડિંગમાં કોઈ કોમોડિટી નફાકારક હશે કે નહીં તે અંગે ટ્રેડર્સ અંદાજ વ્યક્ત કરતા હોય છે. તેના પરિણામે ચોક્કસ વસ્તુની કિંમતોમાં વધઘટ થાય છે.
આ લેખમાં તમને એ બાબત વિશે સારી માહિતી મળી શકશે કોમોડિટીઝની કિંમત કોણ નક્કી કરે છે.
