માર્જિન કૉલ શું છે અને તે શા માટે મહત્વપૂર્ણ છે?

માર્જિન પર ટ્રેડિંગ તમને શેરમાં રોકાણ કરવામાં આવતી તકોને મહત્તમ બનાવવામાં મદદ કરે છે. જો કે, મહત્તમ લાભ મેળવવા માટે કોઈને વિચારને સ્પષ્ટપણે સમજવું જોઈએ.

જેમણે સ્ટૉક માર્કેટમાં ટ્રેડ કર્યો છે અથવા રોકાણ કર્યું છે તે તકનું મૂલ્ય જાણે છે અને તેને ચૂકી જવું જોઈએ નહીં. માર્જિન પર ટ્રેડિંગ તમને આવી મોટાભાગની તકો બનાવવામાં મદદ કરે છે. તે તમને ફક્ત એક ઉત્તમ તક ચૂકી જવા દેતું નથી કારણ કે તમે ફંડને બદલે  તમનેશેર ખરીદવા અને પૈસા ઉધાર લઈ રોકાણ કરવાની મંજૂરી આપે છે. જો કે, દરેક અન્ય સુવિધાની જેમ, તે પણ એક પડકાર સાથે આવે છે, જે એક માર્જિન કૉલ છે. ચાલો તે શું છે અને તેને શા માટે એક પડકાર માનવામાં આવે છે તે વિશે વધુ સમજીએ.

માર્જિન કૉલ શું છે?

માર્જિન કૉલ શું છે તે વિશે આફણે જાણીએ તે પહેલાં, ચાલો સમજીએ કે માર્જિન પર શું માર્જિનપર ખરીદી કરવી તે છે. જ્યારે તમે બ્રોકર સાથે માર્જિન એકાઉન્ટ ખોલો છો, ત્યારે તે તમને તમારા પોતાના પૈસા અને તમારા બ્રોકર પાસેથી મળેલા પૈસાનો ઉપયોગ કરીને શેર, બોન્ડ્સ અને ઈટીએફ જેવી સિક્યોરિટીઝ ખરીદવાની મંજૂરી આપે છે. આ ઉધાર લેવામાં આવેલા પૈસાને માર્જિન કહેવામાં આવે છે.

આમ, બ્રોકર દ્વારા કરવામાં આવેલા પૈસાથી સિક્યોરિટીઝ ખરીદવાની ધારણાને માર્જિન પર ખરીદી તરીકે જાણીતી છે. તે તમને તમારા કરતાં વધુ ટ્રેડ કરવાની મંજૂરી આપે છે અલબત તમારા ઉપલબ્ધ ફંડ્સનો ઉપયોગ કરી શકશે. જો કે, જ્યારે તમે માર્જિન પર ખરીદો છો, ત્યારે તમારે એક્સચેન્જ દ્વારા નિર્દિષ્ટ કરેલ મેન્ટેનન્સ માર્જિન (પછી સમજાવવામાં આવેલ) જાળવવાની જરૂર છે. જ્યારે તમારા એકાઉન્ટમાં માર્જિન બૅલેન્સ આ મેઇન્ટેનન્સ માર્જિનથી નીચે આવે છે, ત્યારે માર્જિન કૉલ થાય છે.

ચાલો સમજીએ કે મેન્ટેનન્સ માર્જિન શું છે

માર્જિન કૉલ ક્યારે થાય છે અને તે શા માટે મહત્વપૂર્ણ છે તે વધુ સારી રીતે સમજવા માટે તમારે જાણવાની જરૂર છે કે મેઇન્ટેનન્સ માર્જિન શું છે. ફાઇનાન્શિયલ ઇન્ડસ્ટ્રી રેગ્યુલેટરી ઑથોરિટી (ફિનરા)એ બ્રોકરેજ ફર્મને તમામ માર્જિન એકાઉન્ટ પર જાળવણી સેટ કરવા માટે કહ્યું છે, હાલમાં, તે 25% છે. આ જરૂરિયાતને મેન્ટેનન્સ માર્જિન તરીકે ઓળખવામાં આવે છે અને તમારે તમારા માર્જિન ટ્રેડિંગ એકાઉન્ટમાં હંમેશા સંપૂર્ણપણે પોતાના ઇન્વેસ્ટમેન્ટની ન્યૂનતમ ટકાવારી દર્શાવે છે. તેનો અર્થ એ છે કે તમારે તમારા માર્જિન એકાઉન્ટમાં ઉપલબ્ધ સિક્યોરિટીઝ (વર્તમાન મૂલ્ય)ના ઓછામાં ઓછા 25% ની ખરીદી કરવી પડશે. આ જરૂરિયાતને વધારવા પાછળ ફિનરાનો મુખ્ય ઉદ્દેશ તમને લોન પર ડિફૉલ્ટ થવાથી રોકવાનો છે.

માર્જિન કૉલ ક્યારે થાય છે?

જ્યારે તમારા માર્જિન એકાઉન્ટનું મૂલ્ય એક્સચેન્જ દ્વારા નિર્ધારિત મેન્ટેનન્સ માર્જિનથી નીચે આવે છે ત્યારે માર્જિન કૉલ થાય છે. જ્યારે તમે તમારા માર્જિન એકાઉન્ટમાં હોલ્ડિંગ કરી રહ્યા છો ત્યારે તમારા માર્જિનનું મૂલ્ય ઘટે છે. અન્ય એક દુર્લભ સ્થિતિ છે, કારણ કે જેના કારણે આ ઘટાડો થઈ શકે છે કે જો એક્સચેન્જ તેની જાળવણીની જરૂરિયાતમાં વધારો કરે છે.

ચાલો આને એક ઉદાહરણ સાથે સમજીએ. જો તમે તમારા માર્જિન એકાઉન્ટમાં રૂપિયા 10,000 ફંડ ઉમેર્યા છે અને રૂપિયા 10,000 ધિરાણ લીધેલ છે, તો તમે રૂપિયા 20,000ના મૂલ્યની સિક્યોરિટીઝ ખરીદી શકો છો. હવે, જો તમારા ઇન્વેસ્ટમેન્ટનું માર્કેટ મૂલ્ય રૂપિયા 11,000 સુધી ઘટે છે, તો તમારું મેઇન્ટેનન્સ માર્જિન ₹1,000 હશે (સિક્યોરિટીઝનું વર્તમાન મૂલ્ય – તમે તમારા બ્રોકરને જે રકમ ચૂકવો છો). ન્યૂનતમ મેઇન્ટેનન્સ માર્જિનની જરૂરિયાતને 25% ધ્યાનમાં લો; આમ, તમારે માર્જિન તરીકે રૂપિયા 2,750 જાળવવાની જરૂર પડશે. આ પરિસ્થિતિમાં તમે રૂપિયા 1,750 (રૂપિયા 2,750 – રૂપિયા1,000) ઓછા છે, તેથી તમારા બ્રોકર તમને વિનંતી કરી રહ્યા હોવ કે તફાવત માટે ફંડ ડિપોઝિટ કરવા અથવા સિક્યોરિટીઝ વેચવા માટે માર્જિન કૉલ ઈશ્યુ કરી શકે છે.

ચાલો આને એક ઉદાહરણ સાથે સમજીએ. જો વપરાશકર્તા 17800ના લેવલ પર લાંબા સમય સુધી નિફ્ટીમાં પોઝીશન લે છે તો જરૂરી કુલ માર્જિન રૂપિયા 107500 છે જેમાંથી વપરાશકર્તાએ રોકડ (લેજર બૅલેન્સ) તરીકે રૂપિયા 57500 અને બિન–રોકડ જામીન તરીકે રૂપિયા 50000 આપ્યું છે એવું માનવામાં આવે છે. હવે ચાલો ધારીએ આગામી દિવસે નિફ્ટી 200 પૉઇન્ટ્સ સુધી ગગડી ગઈ છે, એમટીએમની જરૂરિયાત 200*50 હશે એટલે કે નિફ્ટી કોન્ટ્રેક્ટ પર રૂપિયા 10000 અને સુધારેલ માર્જિન રૂપિયા 106750 છે, જે બિન–કૅશ કોલેટરલમાં કોઈ ફેરફાર થતો નથી, માર્જિન કૉલ રૂપિયા 9250 {106750 – (57500-10000)-50000} માટે ઈશ્યુ કરવામાં આવશે.

અન્ય ઉદાહરણ – જો વપરાશકર્તા 17800 ના લેવલ પર નિફ્ટી પર લાંબા સમય સુધી છે, તો આવશ્યક કુલ માર્જિન રૂપિયા107500 છે જે વપરાશકર્તાએ રોકડ (લેજર બૅલેન્સ) તરીકે રૂપિયા57500 અને બિન-રોકડ જામીન તરીકે રૂપિયા 50000 આપ્યું છે એવું માનવામાં આવે છે. ધારો કે બાકીની વસ્તુઓ સતત હોય છે પરંતુ એક્સચેન્જને ક્લાયન્ટ દ્વારા કોલેટરલ તરીકે આપવામાં આવેલ રૂપિયા15000 મૂલ્યની એક સિક્યોરિટીઝની પરવાનગી નથી. આ રૂપિયા15000 સુધીનું કોલેટરલ મૂલ્ય ઘટાડશે અને માર્જિન કૉલ રૂપિયા15000 માટે ઈશ્યુ કરવામાં આવશે.

માર્જિન કૉલને કેવી રીતે કવર કરવો?

માર્જિન કૉલ અથવા મેઇન્ટેનન્સ માર્જિનની જરૂરિયાતને પૂર્ણ કરવા માટે, તમે નીચેની કોઈપણ બાબતોમાંથી કરી શકો છો.

1. તમારા એકાઉન્ટમાં અતિરિક્ત ફંડ ડિપોઝિટ કરો
2. એડિશનલ સિક્યોરિટીઝને તમારા એકાઉન્ટમાં ટ્રાન્સફર કરો
3. તમારી હોલ્ડિંગ સિક્યોરિટીઝ વેચો

તમે માર્જિન કૉલને કેવી રીતે ટાળી શકો છો?

જો તમારી પાસે માર્જિન એકાઉન્ટ નથી, તો તમારે માર્જિન કૉલ વિશે ચિંતા કરવાની જરૂર નથી. જો કે, જો તમારી પાસે માર્જિન એકાઉન્ટ છે, તો તમે માર્જિન કૉલને ટાળવા માટે નીચેની બાબતો કરી શકો છો.

1. હાથ પર વધારાની રોકડ ધરાવો

તમારા બધા પૈસા ઇન્વેસ્ટ કરવાના બદલે, માર્જિન કૉલને ટાળવા માટે તમારા એકાઉન્ટમાં થોડો વધારાની રોકડ રાખો. તેને એક સારો વિકલ્પ માનવામાં આવે છે કારણ કે કૅશ સ્થિર મૂલ્ય રજૂ કરે છે અને સિક્યોરિટીઝના મૂલ્યથી વિપરીત સ્થિર રહેશે.

2. તમારા પોર્ટફોલિયોને ડાઇવર્સિફાઇ કરીને મર્યાદાની અસ્થિરતા

ઇન્વેસ્ટર તરીકે, તમારી પાસે સ્ટૉક્સ, બૉન્ડ્સ, કમોડિટી અને ડેરિવેટિવ્સ જેવા અનેક વિકલ્પો છે. તમે વિવિધ પ્રકારની સિક્યોરિટીઝમાં ઇન્વેસ્ટ કરીને તમારા પોર્ટફોલિયોને વિવિધતા આપી શકો છો. ડાઇવર્સિફિકેશન મેઇન્ટેનન્સ માર્જિન કરતાં ઓછી થવાની શક્યતાને મર્યાદિત કરશે જે માર્જિન કૉલને ઝડપથી ટ્રિગર કરી શકે છે.

3. નિયમિતપણે તમારા એકાઉન્ટની દેખરેખ રાખો

જોકે તમારે તમારા પોર્ટફોલિયોની સતત દેખરેખ રાખવાની જરૂર નથી, પરંતુ જો તમારી પાસે માર્જિન એકાઉન્ટ છે, તો તમે તેને દરરોજ ટ્રૅક કરવા માંગો છો. તે તમને જાણકારી આપવામાં મદદ કરશે કે તમે જાળવણી માર્જિનની નજીક છો. જેથી તમે તરત જ જરૂરી પગલાં લઈ શકો.

4. તમારી પોતાની મર્યાદા સેટ કરો

માર્જિન કૉલને અસરકારક રીતે ટાળવા માટે, તમે એક્સચેન્જ ઉપરાંત તમારા પોતાના મેઇન્ટેનન્સ માર્જિનને નિર્ધારિત કરી શકો છો. એકવાર તમારું ખાતું તે મર્યાદા સુધી પહોંચી ગયા પછી, તમે માર્જિન કૉલને ટાળવા માટે વધારાની કૅશ જમા કરી શકો છો. આ રીતે તમે જાળવણીની જરૂરિયાતોને પૂર્ણ કરવા માટે કોઈપણ સિક્યોરિટીઝ વેચવાથી પોતાને અટકાવી શકશો.

તારણ

જ્યારે તમારા એકાઉન્ટમાં મેન્ટેનન્સ માર્જિનની જરૂરિયાત સેટ કરેલ મર્યાદાથી નીચે આવે ત્યારે તમારા બ્રોકર દ્વારા માર્જિન કૉલ શરૂ કરવામાં આવે છે. તમે વધારાની કૅશ ઉમેરીને અથવા હાલની સિક્યોરિટીઝ વેચીને તમારી મેન્ટેનન્સ માર્જિનની જરૂરિયાતને પૂર્ણ કરી શકો છો. તે સિવાય, તમે તમારા બ્રોકર પાસેથી માર્જિન કૉલ મેળવવાનું ટાળવા માટે તમારી પોતાની મર્યાદા સેટ કરવી, તમારા એકાઉન્ટની સતત દેખરેખ રાખવી, એકાઉન્ટમાં વધારાની રોકડ રાખવી અથવા તમારા પોર્ટફોલિયોમાં વિવિધતા લાવવા જેવા જરૂરી પગલાં લઈ શકો છો.