સરકારને કાર્ય કરવા માટે નાણાંની જરૂર છે અને કરવેરા સરકારની આવકના સૌથી મહત્વનો સ્રોતો પૈકી એક છે. સરકાર ગ્રાહક માલ-સામાન અને ઇલેક્ટ્રોનિક્સથી લઈને ઇંધણ અને ધુમ્રપાન સહિતની અનેક ચીજવસ્તુઓ પર કરવેરા વસૂલે છે. ચોક્કસ મર્યાદાથી વધુની કમાણી કરનાર દરેક વ્યક્તિએ ઇન્કમ ટૅક્સ ચૂકવવો પડશે. પરંતુ ઇન્કમ ટૅક્સ શું છે? આવકવેરા અને ગુડ્સ એન્ડ સર્વિસ ટેક્સવચ્ચે શું તફાવત શું છે? ભારતના કરના પ્રકારો વિશે જાણકારી હોવી ખૂબ જજરૂરી છે. જેમ કે આવકવેરો પ્રત્યક્ષ કર છે, જ્યારે જીએસટી એક પરોક્ષ કર છે. પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ કરવચ્ચેના તફાવતને સમજવા બંને વિશે જાણકારી મેળવવી ખૂબ જરૂરી છે..
પ્રત્યક્ષ કર શું છે?
પ્રત્યક્ષ કર એ એક એવો કર છે જે સત્તાવાળાને ચૂકવવામાં આવે છે તે કોઈપણ મધ્યસ્થી વગર તેને લાદવામાં આવે છે. આ કર કોઈપણ અન્ય એકમને ટ્રાન્સફર કરી શકાતા નથી અને સીધી ચુકવણી કરવી પડશે. આવક વિભાગ અંતર્ગત કેન્દ્રીય પ્રત્યક્ષ કર બોર્ડ ભારતમાં પ્રત્યક્ષ કર માટેની જવાબદારી ધરાવે છે. તે પ્રત્યક્ષ કરની વસૂલાતને સંચાલિત કરે છે અને સરકારને મહત્વપૂર્ણ ઇનપુટ્સ રજૂ કરવામાં આવે છે.
સામાન્ય પ્રત્યક્ષ કર
આવકવેરો: તે નાણાંકીય વર્ષ દરમિયાન કોઈ વ્યક્તિની આવક પર લાગુ કરવામાં આવેલ છે. કરની માત્રા કરદાતાના આવકવેરા સ્લેબ પર આધારિત છે. સરકાર વ્યક્તિગત કર્મચારીઓને અનેક કરવેરા ઈન્ પ્રદાન કરે છે.
મૂડી લાભ પર ટૅક્સ: જ્યારે પણ તમે નફાથી કોઈ સંપત્તિનું વેચાણ કરો છોછો, ત્યારે તમારે મૂકેપિટલ ગેઈન ટૅક્સની ચુકવણી કરવી પડશે. આ કરના બે સ્વરૂપ છે– લાંબા ગાળાના કેપિટલ ગેઈન ટેક્સ અથવા શોર્ટ-ટર્મ કેપિટલ ગેઈન ટેક્સમાં વર્ગીકૃત કરવામાં આવે છે.
પરોક્ષ કર શું છે?
પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ કર વચ્ચેના તફાવતોને સરળતાથી ઓળખી શકાય છે. આવક પર પ્રત્યક્ષ કરની વવસૂલાત કરવામાં આવે છેજ્યારે માલ સામાન અને સેવાઓ પર પરોક્ષ કર લાગુ કરવામાં આવે છે અને મધ્યસ્થી મારફતે ચૂકવવામાં આવે છે. પરોક્ષ કર અને કસ્ટમના કેન્દ્રીય બોર્ડને પરોક્ષ કરને લગતી દેખરેખ રાખવા સાથે કાર્ય કરવામાં આવે છે.
સામાન અને સેવા કર એટલે કે ગુડ્સ એન્ડ સર્વિસ ટેક્સ (જીએસટી) સૌથી સામાન્ય પરોક્ષ કરપૈકી એક છે. તેને વર્ષ 2017માં અમલી કરવામાંઆવ્યું હતું, ત્યારે તે 17 થી વધુ પરોક્ષ કરો જેમ કે સેવા કર, કેન્દ્રીય આબકારી કર અને રાજ્યના મૂલ્ય–વર્ધિત કર વગેરેનેએકજૂટ કરવામાં આવ્યા હતા. જીએસટી પરિષદ એટલે કે જીએસટી કાઉન્સિલ આ દરો નક્કી કરે છે, જેના પર વિવિધ ઉત્પાદનો અને સેવાઓ કરવામાં આવે છે.
પ્રત્યક્ષ કર અને પરોક્ષ કર વચ્ચેનો તફાવત
પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ કર વચ્ચે અનેક મુખ્ય મુદ્દાઓ રહેલા છે.
અમલીકરણ: આવક અને નફા પર પ્રત્યક્ષ કર લાગુ કરવામાં આવે છે, જ્યારે માલ અને સેવાઓ પર પરોક્ષ કર વસૂલવામાં આવે છે.
કરદાતા: વ્યક્તિઓ, કંપનીઓ અને અન્ય કરપાત્ર કંપનીઓ પ્રત્યક્ષ કરચૂકવે છે, જ્યારે છેવાડાના ગ્રાહક દ્વારા પરોક્ષ કરચૂકવવામાં આવે છે.
કર બોજ: આવકવેરા જેવા પ્રત્યક્ષ કર વ્યક્તિ દ્વારા ફાઇલ કરવામાં આવે છે અને તેથી કરનો ભાર સંપૂર્ણપણે તેના પર આવે છે. જીએસટી જેવા પરોક્ષ કરના કિસ્સામાં ઉત્પાદકો અને સેવા પૂરી પાડનાર દ્વારા ટેક્સ બર્ડનને ટ્રાન્સફર કરવામાં આવે છે.
ટ્રાન્સફરેબિલિટી: પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ કરવેરા વચ્ચે સૌથી મોટા તફાવતો પૈકી એક છે કર ટ્રાન્સફરેબિલિટી. પ્રત્યક્ષ કર ટ્રાન્સફર કરી શકાતા નથી અને સ્વયં ચુકવણી કરવી પડશે. જીએસટી જેવા પરોક્ષ કરવેરા એક કરદાતા પાસેથી બીજા કરદાતાને ટ્રાન્સફર કરી શકાય છે.
કવરેજ: પ્રત્યક્ષ કરનું કવરેજ વ્યાપક નથી કારણ કે ફક્ત કોઈ વ્યક્તિ અથવા એન્ટીટી કે જે ચોક્કસ મર્યાદાથી વધુ કમાય છે તેને જ પ્રત્યક્ષ કર ચૂકવવા માટે જવાબદાર છે. બીજી બાજુ, પરોક્ષ કરોમાં તુલનાત્મક રીતે મોટું કવરેજ હોય છે કારણ કે તેઓ એકસમાન રીતે લાગુ કરવામાં આવે છે.
મોંઘવારી: ફુગાવાનો પરિબળ એક મહત્વપૂર્ણ પરિબળ છે જે પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ કર વચ્ચે અલગ હોય છે. ફુગાવાને નિયંત્રિત કરવા પ્રત્યક્ષ કરનો ઉપયોગ કરી શકાય છે. જો ફુગાવો નિયંત્રણથી બહારની સ્થિતિમાં વધે છે, તો સરકાર પ્રત્યક્ષ કરમાં વધારો કરી શકે છે જે ગુડ્સ એન્ડ સર્વિસિસ મારફતે પૈસા મોકલવા અને ઘટાડવાની માંગ ઘટાડશે. બીજી બાજુ, પરોક્ષ કરવેરા, ફુગાવા તરફ દોરી જાય છે. કરમાં વધારો થવાથી માલ અને સેવાઓના ખર્ચમાં વધારો થાય છે.
પ્રકૃતિ: પ્રત્યક્ષ કર એક પ્રગતિશીલ કર છે કારણ કે તે કોઈ વ્યક્તિની આવક મુજબ લાગુ કરવામાં આવે છે અને એકસમાન રીતે નથી. પ્રત્યક્ષ કરના ભારનો ઉચ્ચ હિસ્સો સમૃદ્ધ લોકો દ્વારા શેર કરવામાં આવે છે. પરોક્ષ કરવેરા પ્રકૃતિમાં પ્રતિક્ષાત્મક છે કારણ કે દરેકને તેમની આવકને ધ્યાનમાં લીધા વિના તેને ચૂકવવું પડશે.
તારણ
પ્રત્યક્ષ અને પરોક્ષ બંને કરવેરા સરકાર માટે આવકનો મહત્વપૂર્ણ સ્રોત છે. લાંબા ગાળે કરવેરામાં ઘટાડો થયો છે, જે વ્યવસાયો અને વ્યક્તિઓને અર્થવ્યવસ્થામાં રોકાણ કરવા માટે વધુ અવકાશ આપે છે.
